Opmerkelijke accenten van cultuurveranderingen uitgedrukt in prehistorische monumenten.
Op heel veel plaatsen op aarde liggen stille getuigen in het landschap die herinneren aan prehistorische volkeren en culturen. Een aantal daarvan zijn de moeite waard om ook op Archeoweb even onder de aandacht te brengen.
Hunebedden in Nederland.
In Nederland zijn nog een aantal hunebedden te vinden. Voornamelijk op de Hondsrug in Drenthe worden ze aangetroffen. Oorspronkelijk lagen er in Drenthe meer dan 100 hunebedden. In de middeleeuwen zijn een groot aantal vernield en opgeruimd. De stenen werden geklopt en het puin werd gebruikt voor wegverharding. Nu zijn er nog 53 hunebedden terug te vinden van de meer dan honderd die er waren. Daarvan liggen er 52 in Drenthe en 1 in Groningen.
Deze grote stenen prehistorische objecten werden rond 5000 jaar geleden gebouwd door het volk van de trechterbekercultuur. De hunebedden werden gebruikt voor rituelen en als grafkamers. Hunebedden worden niet alleen in Nederland aangetroffen. In heel west Europa van Spanje tot Zweden vindt men deze grafkamers terug. Hunebedden zijn opgericht tijdens de eerste boeren culturen in het Neolithicum en vormen nog steeds een bron van onderzoek naar de gebruiken van de culturen waarin men deze grote grafkamers opbouwde.
In Nederland werden door de boerenbevolking de in het landschap aangetroffen grote rotsblokken gebruikt voor hun monumenten. Die rotsblokken, ook zwerfstenen genoemd, werden meer dan 100.000 jaar geleden naar ons land gevoerd door grote landgletsjers. In Borger is een hunebedcentrum ingericht waarin de geschiedenis van de hunebedbouwers in woord en beeld zichtbaar is gemaakt.
Stonehenge.
Wereldwijd zijn prachtige en opvallende accenten waar te nemen uit prehistorische culturen. Stonehenge in Groot Brittannië is een tijdloos monument dat is overgebleven uit een prehistorische cultuur periode. Het volgens onderzoekers indrukwekkend monument is gebouwd als een plaats waar in de prehistorie rituelen werden gehouden. Uit onderzoek is gebleken dat het grote monument in drie achtereenvolgende fasen werd voltooid. Stonehenge is in een grote cirkel gebouwd waarvan de diameter maar liefst 284 m bedraagt. Van het monument is nog slechts een deel intact maar een reconstructie van het monument laat een indrukwekkende indruk achter.
Met de eerste fase van stonehenge werd meer dan 5000 jaarleden een begin gemaakt. In de krijtbodem werden gaten gehakt van ongeveer een meter diep. In die gaten zijn beenderen aangetroffen die deels verbrand zijn en vrij zeker de restanten zijn uit een religieuze periode. Na deze eerste fase van bewerking van de kalkbodem werden ruim duizend jaar geen activiteiten meer uitgevoerd op stonehenge.
Meer dan 4000 jaar geleden vond een tweede fase van activiteiten plaats op stonehenge. Uit de Preseli bergen van Wales werden 89 enorme rotsblokken van Bluesteen gekapt en over een afstand van 240 mijl naar stonehenge vervoerd en in een nieuw cirkelvormig monument opgesteld. Dit in een lijn met de midzomernacht zonsopgang.
Nog later volgde een derde fase waarbij een aantal grote vierkante rotsblokken uit de omgeving van Avebury werden aangevoerd. Deze rotsblokken waren nog groter dan de eerder aangevoerde blokken Bluesteen en wogen minstens 50 ton. Er volgde daarna nog een fase van herschikking van de tijdens de tweede fase aangevoerde bluesteen blokken tot een hoefijzervormige cirkel zoals die vandaag nog wordt aangetroffen op stonehenge.
Stonehenge nu laat een beeld zien van een rituele plaats uit de prehistorie waar honderden mensen hun rituelen uitvoerden, mensen cremeerden en begroeven en hun feesten hielden. Hierbij heeft de stand van de zon een belangrijke rol gespeeld. Hoewel er al heel wat opgravingen en ontdekkingen over de prehistorie zijn gedaan op stonehenge zullen er toch ook in de komende jaren nog heel wat nieuwe ontdekkingen kunnen worden gedaan, die steeds een beetje meer licht werpen op de prehistorische geschiedenis van stonehenge.
Newgrange.
Het is misschien wel de allergrootste grafheuvel, de graftombe van Newgrange. Deze graftombe of grafheuvel ligt midden in het Ierse landschap, ongeveer 50 km ten noorden van de stad Dublin. Een enorm rond monument opgetrokken uit grote stenen, keien en rotsblokken en toegedekt met een overkapping van veen die begroeid is met gras. De enige ingang tot de ondergrondse ruimten van de graftombe is afgeschermd met drie grote stenen. Op één van die stenen is een prachtig motief ingebeiteld van megalitische kunst bestaande uit cirkels en zigzag lijnen. Een smalle omhoog lopende gang van 18 meter lengte leidt binnenin naar de grafkamers. In de grafkamers zijn een aantal nissen aangebracht.
Bijzonderheden. Het monument is zo gebouwd dat er één keer per jaar gedurende vijf dagen rond de korste dag ongeveer een kwartier licht valt in de graftombe. Een licht constructie die niet alleen bij de grote graftombe van Newgrange zichtbaar wordt, maar op meer plaatsen in grafmonumenten uit de prehistorie is aangetroffen. Het is volgens onderzoekers een symbool dat te maken heeft met de prehistorische rituelen die zich vaak afspeelden rondom de midwinternacht. Na deze nacht werd het langzaam weer lichter, begonnen de dagen te lengen en was er zicht op een nieuwe periode.
Onderzoek heeft uitgewezen dat men ongeveer 5.200 jaar geleden een begin maakte met de bouw van deze reusachtige graftombe. Voor een vergelijking, de datering ligt ongeveer 600 jaar eerder dan het begin van de bouw van de piramides in Egypte. Het monument werd tussen 1962 en 1975 volledig hersteld waarbij de originele steensoorten zijn gebruikt bij die restauratie. In het gebied van de grafrombe zijn nog een dertigtal kleinere graftombes uit de zelfde tijd te vinden.
Magalitische kunst op steen bij de ingang
Lindholm Hoje - Denemarken.
Lindholm Hoje is een grote Deense begraafplaats uit de IJzertijd en de Vikingtijd. Een overgang dus van de prehistorie naar de vroege middeleeuwen. De begraafplaats ligt op een hoge heuvel aan de noordzijde van een Limfjord, recht tegenover Aalborg. In Denemarken geldt deze begraafplaats als de grootste uit de IJzertijd/Vikingtijd. Hoe indrukwekkend het grafveld is, kan vanuit de lucht het best worden weergegeven. De graven zijn met stenen in een vorm van een schip, goed heel goed te onderscheiden.
Op de grote heuvel liggen maar liefst 682 graven. Ze zijn goed bewaard gebleven en in de vroege middeleeuwen door een dikke laag zand bedekt. Pas in 1952 werden de graven ontdekt en daarna volgde een uitgebreid onderzoek. Van de graven uit de IJzertijd restte weinig maar onderzoek in de Viking graven leverde een schat aan informatie op. De meeste vondsten werden gedateerd tussen 500 en 1100. Op het grote terrein zijn verder een aantal restanten van bebouwing aangetroffen.
Naast de grafheuvel is een schitterend archeologisch museum te vinden waarin in de exposities de resultaten van het onderzoek in de Viking graven zijn te zien. Beelden op de wanden van het museum laten gebruiken en rituelen zien uit de Viking tijd.
De grafheuvel van Jelling op Jutland.
Hoewel ze niet helemaal in het rijtje van prehistorische monumenten vallen zijn de vroeg middeleeuwse Viking grafheuvels van Jelling ook waard om in het rijtje genoemd te worden. Jelling staat bekend om de twee enorme grafheuvels waartussen een kerkje met begraafplaatsen ligt. In de vroege middeleeuwen zijn deze enorme grafheuvels opgeworpen en de grootste ervan is 11 meter hoog met een diameter van maar liefst 70 meter. Jelling ligt centraal in de Deense provincie Jutland en was in de vroege middeleeuwen het middelpunt van de heidense Scandinavische cultuur.
Tijdens de heidense Scandinavische cultuur stonden grafheuvels en runenstenen centraal. In een eerder houten kerkje dat op de plaats heeft gestaan van de huidige kerk zou de Vikingkoning Gorm de Oude en zijn koningin Thyra begraven liggen. Ter ere van zijn ouders heeft de zoon, de Vikingkoning Harald Blauwtand, een runensteen laten oprichten bij het kerkje. Deze runensteen heeft bij het kerkje en de grafheuvels een prominente plaats.
Shetland eilanden.
In het Neolithicum en in de Bronstijd werden op de Shetland eilanden en op de Orcney eilanden grote bouwwerken gebouwd van steen. Steenplaten en ook grote blokken werden bewerkt tot vierkante delen die gebruikt werden voor de bouw van muren van huizen en torens. Nu nog zijn veel van die bouwwerken in het ruige landschap van de Shetland eilanden terug te vinden. Bouwwerken waarbij de stenen naadloos op elkaar aansluiten zonder dat daarbij gebruik werd gemaakt van een hechtmiddel. De soms meterhoge bouwwerken uit de prehistorie worden "brochs" genoemd. Over de eilandengroep verspreid zijn nog een 120 tal van deze prachtige bouwwerken te vinden. Op de Shetland eilanden maar ook op de naast gelegen eilanden groep de Orcneys worden naast deze uit het Neolithicum stammende bouwwerken ook nog veel sporen gevonden die verder terug gaan naar de middensteentijd.
De Brochs of ronde stenen torens zijn ingewikkelde bouwwerken. De muren bestaan uit twee concentrische wanden waartussen een ruimte is gelaten. Tussen de beide muren werd vaak een verbinding gelegd door het plaatsen van enkele grote steenplaten. Door de tussenruimte is het mogelijk een rondje te lopen in de ruimte tussen de buiten en de binnenmuur. Sommigen van de brochs zijn meer dan 10 meter hoog. Het bouwen van de brochs vond plaats in de ijzertijd en ze komen alleen voor op de Shetland eilanden, de Orcney eilanden en een smalle kuststrook er vlak onder in Schotland.
De oudst gedateerde broch stamt uit de Bronstijd, 2600 jaar geleden. Ze werden tot het begin van de jaartelling gebouwd waarna de bouw ervan stopte. Brochs komen als een solitair gebouw voor in het gebied maar staan ook vaak midden in een nederzetting. Onderzoek in de nederzettingen heeft aan het licht gebracht dat deze vaak al lange tijd voordat de broch werd gebouwd, bewoond waren en dat de uitbreiding van die nederzettingen vaak nog doorging na de bouw periode van de brochs.
.jpg)
Er zijn al heel veel theoriën gelanceerd over het doel van zo'n groot rond gebouw. Het meest voor de hand liggende is dat een broch een soort verdedigingswerk is. Met maar één ingang zou dat heel goed kunnen. Anderen menen dat een broch een soort gebouw is geweest waarin op verschillende niveau"s vloeren werden gelegd en dat het op deze wijze geschikt zou zijn gemaakt voor een bewoning in etages. Ook zijn er onderzoekers die menen dat over een broch een groot houten dak werd geplaatst. Discussies over deze zeer bijzondere prehistorische bouwwerken zullen voorlopig nog wel even doorgaan. Feit blijft dat deze prachtige constructies die maar in één gebied zijn te vinden zeer te moeite waard zijn om te bekijken.
De stenenrijen van Carnac in Frankrijk.
Bij het Franse Carnac in het departement Morbihan liggen een vermaarde stenenrijen die stammen uit een Neolithische cultuur tussen 5000 en 4000 jaar geleden. De rijen enorme stenen zijn in rechte lijne geplaatst en zijn honderden meters lang. Daartussen zijn een groot aantal opmerkelijke grafmonumenten bestaande uit constructies van rechtopstaande in een kring opgestelde stenen met daarop dekstenen te vinden. Andere grafheuvels bestaan uit zorgvuldig opgestapelde muren van steenplaten. Deze laatste zijn grote grafkamers die vaak ook zijn overdekt met een laag stenen of aarde en die zo een grote grafheuvel vormen.
Göbekli Tepe in Turkije.
De tot op heden oudste tempel ter wereld is opgegraven bij Göbekli Tepe in Turkije. Het is een plaats in het grensgebied met Syrië. Rond 11.000 jaar geleden begon in dit gebied de omschakeling van jager/verzamelaar tot boer. Het was een begin van de Neolithische revolutie die ongeveer 7000 jaar geleden ook in Noord Nederland leide tot de omschakeling van jager tot boer. In onze omgeving uit deze nieuwe cultuut zich onder anderen tot de bouw van de hunebedden. De tempel die in Göbekli Tepe is opgegraven wordt doorde onderzoekers gedateerd in een tijd van 11.500 jaar geleden. Net als in Noord Nederland waar de Hunebedden werden opgericht op een hoogste punt in de omgeving werd de tempel van Göbekli Tepe gebouwd op een hogere bergketen.
Eeuwen lang werd de grond waaronder de tempel in de oudheid raakte bedolven gebruikt als akkerland door boeren in de omgeving. De vreemde stenen die tijdens het bewerken van de akkers naar boven kwamen werden opzij gelegd en niet herkend als mogelijk monumentale stenen. Veel van deze bewerkte stenen werden gebruikt voor wegen en daarvoor stuk geslagen. Pas in 1962 ontdekten archeologen de vreemde heuvel en de bewerkte stenen die aan de oppervlakte kwamen. Bij de opgravingen die daarna plaats vonden kwamen stukje bij beetje de restanten van een grote tempel te voorschijn die duizenden jaren achtereen heeft gediend als een soort heiligdom. De vloeren van de tempel waren gestort van gemalen kalk en de grote uitgehouwen T.vormige pilaren van het bouwwerk zijn voorzien van fraaie bewerkingen. Na 7000 jaar geleden is de tempel in verval geraakt en verlaten zo blijkt uit onderzoek
.jpg)
De bewerkingen van de grote T.pilaren van de tempel zijn met grote zorgvuldigheid en met vakmanschap uit gevoerd. Ze zijn voorzien van uitgehouwen reliefs van leeuwen, stieren, zwijnen, vossen, gazellen, reptielen en vogels. Mogelijk zijn het figuren waaraan mytes zijn verbonden. Ook zijn er verschillende tekens aangetroffen in het tempelgebouw die mogelijk wijzen op taalgebruik. Onderzoek heeft verder aangetoond dat er granen werden verbouwd nabij het tempelgebouw. Mogelijk heeft rond de tempel de Neolitische revolutie voor het eerst votm gekregen menen sommige onderzoekers.
